• Retour

Voyage à Goumois du 19 au 20 juin 2015

(La version polonaise est à la suite de la version française)

La sortie 2015 des Amis de la Fondation Archiwum Helveto Polonicum  a eu lieu  en lien avec le 75e anniversaire de l'arrivée en Suisse, dans le Jura, par la frontière franco- suisse, de la deuxième division polonaise des chasseurs à pied commandée par le général Bronislaw Prugar-Ketling, avec ses 12'000 soldats polonais, le 20 juin 1940. C’était la suite de l’excursion sur les traces de soldats polonais internés en Suisse, en septembre 2014 dans la Suisse centrale et les Grisons.
Cette fois, la route conduisait vers le Jura. Le vendredi 19 juin 2015 vers 16h, aux Grand-Places à Fribourg, onze personnes ont pris place dans un bus de l'entreprise Buchard d’Ecuvillens, connue pour ses excellents services, conduit par un chauffeur sympathique, M Corpataux (lointain cousin de  notre Président!)
Le GPS de notre bus indiquait Goumois, un village dans le Jura, divisé en deux par la rivière le Doubs, comme but du voyage. Là-bas à l’hôtel Taillard  nous attendait un bref séjour. qui s’est avéré intense.
La première partie du trajet qui suivait l’autoroute avec son paysage monotone nous a permis de parcourir les quelques pages d’information écrites pour nous documenter sur des évènements qui nous attendaient le lendemain.  Dans notre groupe il y avait des descendants des soldats internés de la seconde guerre mondiale. Leurs histoires sur les activités de leurs parents dans les années d'après-guerre ont apporté de poignants souvenirs de leur enfance. Lorsque dans les fenêtres de l'autobus sont apparus les premiers bosquets de sapins si caractéristiques du paysage jurassien, l’émotion a monté d’un cran. Nos pensées ont commencé à circuler autour des membres de l’Association des Amis dont les pères ont fait partie des combattants au côté des soldats français. Justement, il y a 75 ans, après la capitulation de la France (1940), assurant la fuite de l'armée française cernée par l'armée nazie, ils ont aussi cherché un salut en Suisse.

Les célébrations à la mémoire de cette tragique journée du 20 juin 1940, ont été organisées par l'Association des descendants des internés militaires polonais.

Après un voyage bien plus long que prévu, notre bus a passé vers19h le pont sur le Doubs à Goumois-Suisse, et l’Hôtel Taillard est apparu sur le haut de la pente du côté français de Goumois. Quelques minutes plus tard nous arrivions au terme de notre voyage. Un rendez-vous avec l'ancienne maire de Goumois (France), Mme Jeanne-Marie Taillard, nous attendait. Il s’est avéré que Mme Taillard est la sœur de l’actuel propriétaire de l’hôtel. Après un rafraîchissement rapide, laissant nos bagages dans les chambres, nous nous sommes trouvés tous autour de la table avec une variété de boissons à déguster. En écoutant les souvenirs de Mme Taillard, nous avons appris qu'elle était pendant 20 ans (jusqu'en 2008) à la tête du conseil municipal. De son initiative a été érigé un monument à la mémoire des victimes des conflits armés. Cela a contribué à établir des contacts avec des soldats ayant passé en 1940 la frontière à Goumois. Pour le 50e anniversaire de cet évènement, en 1990, de nombreux témoins sont venus. Certains vivaient en France, une partie en Suisse, et un grand groupe est venu de Pologne pour cette célébration. Un album de photos a immortalisé ces émouvantes rencontres et retrouvailles. En regardant les albums et lisant les coupures de presses relatant la fête du 50e, nous étions submergés par l’émotion. Personne ne regarda sa montre, mais il a fallu se séparer car Mme Taillard  a dû reprendre ses activités quotidiennes et s’occuper de sa mère âgée Mme Corinna-Marie Taillard. Cette dernière a vécu la période de la guerre dans l’hôtel Taillard à Goumois et a été un témoin oculaire du passage des soldats avec tous leurs équipements et les armes, par le pont traversé par la frontière, et de leur marche vers le côté suisse.

Pendant ce temps, un savoureux repas gastronomique, composé de spécialités locales, a été préparé avec beaucoup de soin pour nous. Les plats ont suscité  notre admiration et ont été immortalisés par des photos.

Après une nuit « rapide », nous sommes partis le samedi 20 juin pour Damprichard, le village français où a débuté la commémoration. Pour arriver sur place, nous avons suivi, mais en bus, le trajet harassant effectué à pied par des soldats français et polonais 75 ans auparavant. Après une demi-heure de route sur une route sinueuse, nous nous sommes retrouvés devant le mur du cimetière, où on apercevait dans la foule des uniformes des soldats polonais et français. Des délégations officielles des autorités des deux pays étaient présentes, ainsi qu’une foule de gens du pays, et de très nombreux descendants des internés. Une cérémonie touchante pour commémorer la mémoire des soldats morts dont une cinquantaine de noms est inscrite sur la plaque en marbre d’une grande tombe commune. Nous pouvions entendre les cliquètements des appareils -photo qui fixaient une profonde émotion sur les visages de tous les présents.
Personne n'a caché ses larmes, que le vent séchait lentement. Ceux qui ne pouvaient pas, en raison de leur jeune âge, avoir de souvenirs de cette époque, se sont laissé submerger par l'atmosphère sublime de ces moments touchants. Après les discours officiels, un tir d’arme de la délégation de l'armée polonaise à la mémoire des disparus a déchiré le silence. Après cela, même les oiseaux se sont tus.

Le silence a été interrompu par l'orchestre de l'armée polonaise jouant avec beaucoup de verve La Marseille et la Mazurka de Dąbrowski, les hymnes nationaux. La suite des événements  avait lieu dans le village de Goumois. Il était 11h. Nous avons repris rapidement la route, avec l'espoir de dépasser tous les « officiels » mais on a dû changer de plan. Du côté suisse, la délégation officielle, du département fédéral de la défense conduite par M. le Conseiller fédéral Ueli Maurer, ses gardes du corps, et de nombreux autres représentants officiels des cantons du Jura, de Berne et de Fribourg et les invités suisses étaient déjà présents du côté suisse de la frontière, qui est officiellement près du début suisse du pont sur le Doubs, et non au milieu. Les cloches de l'église annonçaient midi, lorsque du côté français une marche silencieuse a commencé. C’était le point culminant des célébrations de commémoration Main dans la main, à l’heure exacte convenue il y a 75 ans, les trois générations de descendants des soldats marchaient. Les visages marqués de recueillement et d’émotion ils s’avançaient sur le pont, le remplissant complètement. Parmi eux se trouvaient nos amis Mirosław Halaba avec son épouse Jacqueline et Pierre-Alain Kohler avec sa femme et ses enfants, ainsi que ses nombreux frères et sœurs polonais. Les deux sont des fils d’internés et c’est pour leurs transmettre nos sentiments amicaux que nous avions décidé de ce voyage.
Revenons à la cérémonie. Lorsque le premier rang de « marcheurs » a atteint le côté suisse du pont, accueillis par les autorités comme il y a 75 ans, les derniers étaient encore loin, tant la colonne était longue. A la frontière suisse, le ministre Maurer les a reçus, entourés de fleurs et de paroles de bienvenue. Ces moments remplis d’une profonde émotion resteront gravés dans la mémoire de tous les présents
Ensuite, on a procédé à l'inauguration d'une plaque commémorative avec l'accompagnement des hymnes suisse et polonais, joués par une fanfare militaire suisse, sérieuse, qui les a joués avec moins de verve que l’avait fait la fanfare polonaise. La longue attente avait peut-être réduit l'énergie des musiciens ? Chacun trouvera sa propre version de la réponse.
Pour notre groupe, la partie officielle de la cérémonie s’arrêtait là. Notre bus nous a conduits vers Soleure pour visiter le musée Tadeusz Kosciuszko. Sur le chemin nous nous sommes arrêtés près d’une plaque à la mémoire des soldats internés à Saignelégier, offerte en 1990 par les deux fondateurs de l'Archive Helvético-Polonicum Jacek et Ludwika Sygnarski avec des amis.
A Soleure nous avons eu un excellent dîner au restaurant Zum Alten Stephan et de bonne humeur nous sommes arrivés au musée, reçus par le conservateur Monsieur Benedykt Drewnowski, et Mme Teresa Ackermann, qui ont aidé à organiser la visite des deux groupes linguistiques, français et polonais. Ils nous ont donné également, à propos du musée, des explications concernant la collection des objets appartenant à Kosciuszko, ses relations avec la ville, les habitants et diverses influences historiques. Nous avons également reçu d’eux des informations sur des traces laissées par des internés dans les environs de la ville de Soleure, et grâce à la courtoisie de M. Drewnowski nous avons pu voir l'intérieur de la chapelle de Zuchwil. Celle-ci a été restaurée par des internés et continue d’être soignée par des Polonais vivant dans la région. La chapelle contient des souvenirs sous la forme de sculptures, de chandeliers, et des vitraux, fabriqués par des soldats polonais pendant la période d'internement, ainsi qu’après la guerre, car certains d'entre eux sont restés en Suisse, où ils ont fondé des familles.
À côté de la chapelle se trouve un mémorial et la tombe de Tadeusz Kosciuszko. Les membres de la Société Kosciuszko s’occupent de ces monuments.
Après 10 minutes de voyage sur les traces des internés, nous sommes arrivés à Büren an der Aare. Dans cette petite ville grâce à M. Ulrich Gribi, historien, s’occupant bénévolement des collections du musée municipal malheureusement fermé et inaccessible au public par manque des moyens financiers, nous avons pu visiter néanmoins ce musée, que nous avions trouvé sur Internet. Il y a beaucoup de souvenirs d'internés: uniformes, insignes, chapeaux, couteaux de poche et divers autres objets personnels, ainsi que des albums de photographies des années 1942-45. Ces objets proviennent du camp de Büren an der Aare d’un de plus grands camps d'internement en Suisse, construit à l'automne 1941 dans lequel ont été enfermés 3000 internés polonais avec l’interdiction de contact avec les civils et les habitants. L'histoire de ce camp est décrite dans de nombreux articles, textes, souvenirs des habitants de la région, afin de ne jamais oublier ces événements tragiques. Du camp lui-même, il ne reste qu’un seul baraquement debout au milieu des champs cultivés. Nous l’avons pu apercevoir de loin.
En revanche, un monument commémorant le temps de la seconde guerre mondiale rappelle les circonstances de l’époque en Suisse, qui ont permis néanmoins à des milliers de personnes de survivre à ce conflit meurtrier.
Mais ce n’est pas le moment de faire des leçons d'histoire! Chacun peut se référer à une riche littérature et explorer cette question individuellement.

Ce voyage nous a laissé des profondes traces personnelles ainsi que des souvenirs communs très beaux et touchants. Au revoir et à la prochaine ! (B. Senn Danecka)

(Version polonaise)

Tegoroczna wycieczka Stowarzyszenia Przyjaciół Archiwum Szwajcarsko-Polskiego miała na celu udział w obchodach 75-tej rocznicy przekroczenia granicy francusko-szwajcarskiej przez Drugą Dywizję Strzelców pieszych dowodzoną przez generała Bronisława Prugara-Ketlinga. Była to kontynuacja podroży śladami polskich żołnierzy internowanych w Szwajcarii, zainicjowanej wycieczką we wrześniu 2014 roku.

Tym razem droga prowadziła w kierunku Jury. W piątek 19 czerwca 2015 roku o godz.16-tej z Grand-Places we Fryburgu jedenaście osób ruszyło autobusem znanej ze znakomitych usług firmy Buchard z Ecuvillence, prowadzonym przez sympatycznego kierowcę Pana Corpateaux (dalekie kuzynostwo naszego prezesa!). Na GPSie było Goumois, wioska w Jurze podzielona na dwie części przez rzekę Doubs. Czekał nas tam krótki, ale jak się okazało intensywny pobyt w hotelu Taillard.

Część trasy prowadziła autostrada, co pozwoliło na wymianę refleksji na temat wydarzeń, które nas czekały nazajutrz. Sluchajac wspomnien o „tamtej” epoce, o działalności rodziców w latach powojennych, opowiadanych prze potomków internowanych żołnierzy z drugiej wojny światowej, którzy byli wśród nas, pierwsze wzruszenia ogarnęły słuchaczy. Gdy za oknami autobusu pojawiły się zagajniki świerków, tak charakterystycznych dla krajobrazu jurajskiego, można było wyczuć wzrastające napięcie. Myśli nasze zaczęły krążyć wokół nieobecnych wśród nas członków Stowarzyszenia, których ojcowie znaleźli się wśród walczących przy boku armii francuskiej żołnierzy armii polskiej. Właśnie 75 lat temu, po kapitulacji Francji, zabezpieczając ucieczkę armii francuskiej przed atakująca armią hitlerowską, szukali schronienia w Szwajcarii.

Uroczystości przewidziane ku pamięci tego tragicznego momentu z 20 czerwca 1940 roku, zostały zorganizowane przez Stowarzyszenie Potomków Polskich Internowanych Żołnierzy..

Po dłuższej niż planowana podroży serpentynową drogą, około godz.19-tej, autokar przejechał most na rzece Doubs i zobaczyliśmy szyld hotelu Taillard na wysokim wzgórzu, wznoszącym się przed nami. Parę minut później wysiadaliśmy na parkingu hotelowym. Byliśmy umówieni na spotkanie z byłym burmistrzem francuskiej części Goumois, Panią Jeanne-Marie Taillard, która, jak się okazało, jest siostrą obecnego właściciela hotelu. Po szybkim odświeżeniu się i pozostawieniu bagaży w zarezerwowanych pokojach, znaleźliśmy się wszyscy wokół stołu z różnymi napojami w zasięgu ręki. Słuchając wspomnień Pani Taillard, dowiedzieliśmy się, że była przez 20 lat (do 2008) na czele zarządu gminy i z jej inicjatywy został wzniesiony pomnik ku pamięci ofiar konfliktów wojennych. Przyczyniło się to do nawiązania kontaktów z żołnierzami, którzy przechodzili w 1940 roku przez granicę w Goumois. Część z nich mieszkała we Francji, część w Szwajcarii, a jeszcze paru przyjechało z Polski, na obchody 50-lecia tego wydarzenia w 1990 roku. Z zainteresowaniem i emocją przeglądaliśmy album zdjęć z tego wydarzenia i czytaliśmy prasę opisującą te wzruszające momenty. Nikt nie patrzył na zegarek, ale trzeba było się rozstać, by pani Taillard mogła wrócić do codziennych zajęć, które skoncentrowane były wokół jej w podeszłym wieku matki pani Corinny-Marii Taillard. Przeżyła ona okres wojenny właśnie w hotelu w Goumois i była naocznym świadkiem przemarszu żołnierzy z pełnym ekwipunkiem i bronią, drogą po stronie francuskiej, mostem stanowiącym granicę i dalej drogą po stronie szwajcarskiej.

Na nas tymczasem czekał wspaniały posiłek, którego menu składało się z lokalnych specjalności, przygotowanych z wielką starannością. Wywołały one nasze głośne zachwyty i zostały upamiętnione na zdjęciach.

Po „szybkiej nocy“, w sobotę 20 czerwca ruszyliśmy do Damprichard, francuskiej wioski, w której przewidziany był początek uroczystych obchodów. Zagłębiając się w terytorium francuskie, jechaliśmy właśnie szlakiem, którym szli długimi godzinami żołnierze, 75 lat temu. Po półgodzinnej jeździe krętą drogą, znaleźliśmy się pod murem cmentarza, gdzie w tłumie ludzi zauważyć można było mundury polskich i francuskich żołnierzy. Obecne były oficjalne delegacje władz obu państw oraz mnóstwo mieszkańców, nie mówiąc o najbardziej zainteresowanej uroczystością licznej grupie potomków internowanych Polaków. Odbyła się wzruszająca ceremonia uczczenia pamięci poległych w walkach Polaków przed ich wspólnym grobem z uwiecznionymi 50 nazwiskami. Słychać było pstrykanie aparatów fotograficznych, które utrwalały głębokie wzruszenie na twarzach wszystkich obecnych. Nikt nie krył łez, które osuszał wiatr. Ci, którzy nie mogli ze względu na młody wiek mieć żadnych wspomnień z tego okresu, poddali się również wzniosłej atmosferze tych wzruszających chwil. Po zakończeniu oficjalnych przemówień, salwa oddana przez delegacje wojska polskiego ku pamięci poległych rozdarła panującą ciszę. Po niej nawet ptaki zamilkły.

Ciszę przerwała orkiestra wojska polskiego wykonując z wielką werwą La Marseillese i Mazurek Dąbrowskiego. Dalszy ciąg obchodów, w których przewidziany był udział naszej grupy miał odbyć się w Goumois. Była godz.11ta. Ruszyliśmy szybko w drogę, z nadzieją, że uda nam się wyprzedzić wszystkich, ale musieliśmy zmienić plany. Po stronie szwajcarskiej oficjalna delegacja z ministrem obrony Ueli Maurerem, nie mówiąc o sztabie jego ochroniarzy i licznych innych oficjalnie zaproszonych przedstawicieli władz z kantonów Jura, berneńskiego jak i z Fryburga oraz gości, już była zainstalowana na samej granicy, która oficjalnie znajduje się na początku mostu rzeki Doubs. Na wieży kościoła dzwony ogłaszały południe, gdy od strony francuskiej ruszył ciszy marsz, centralny punkt uroczystości uczczenia pamięci internowanych polskich żołnierzy. Trzymając się za ręce szli potomkowie żołnierzy. Ze skupieniem na twarzach kroczyli mostem, zapełniając go zupełnie. Wśród nich znajdowali się nasi znajomi Mirosław Halaba z żoną Jacqueline i Pierre-Alain Kohler z żoną i dziećmi, jak również ze swoim licznym rodzeństwem z Polski. Obaj są synami internowanych i to dla nich, by przekazać im nasze przyjacielskie uczucia, zdecydowaliśmy się na tę podróż.

Wracając do uroczystości. Gdy pierwszy rząd idących znalazł się już na granicy, jeszcze nie wszyscy dotarli do mostu. Na granicy minister Maurer kwiatami powitał ich na ziemi szwajcarskiej. Te wypełnione głębokim wzruszeniem, podniosłe momenty zapisały się w pamięci wszystkich zebranych wokół.

Następnie przystąpiono do uroczystego odsłonięcia pamiątkowej tablicy przy akompaniamencie hymnów szwajcarskiego i polskiego, wykonanych przez wojskową orkiestrę dętą, z mniejszą już jednak werwą niż poprzednie wykonanie. Czyżby spokój hymnu szwajcarskiego wpłynął uspokajająco na Mazurek, czy po prostu długie oczekiwanie w porze obiadowej zmniejszyło energię muzyków? Każdy może znaleźć własną wersję odpowiedzi.

Dla naszej grupy dalsze plany wyłączały nas z części artystycznej uroczystości przewidzianej na popołudnie. Gdy tylko ruszył ruch na moście wyruszyliśmy do Soleur, aby zwiedzić Muzeum Tadeusza Kościuszki. Po drodze zatrzymaliśmy się chwile przy pamiątkowej tablicy ku pamięci internowanych żołnierzy w Seignelégier, którą własnymi środkami i staraniami umieścili tu w 1990 roku, fundatorzy Archiwum Szwajcarsko-Polskiego, Jacek i Ludwika Sygnarscy z przyjaciółmi. W Solurze zjedliśmy znakomity obiad w restauracji Zum alten Stephan i w dobrych nastrojach dotarliśmy do muzeum, gdzie przyjął nas jego kustosz pan Benedykt Drewnowski, a pani Teresa Ackermann, pomogła zorganizować dwie grupy językowe, francuską i polską. Oprowadzając nas po muzeum, przekazali nam liczne informacje dotyczące zbiorów, samego Tadeusza Kościuszki, jego powiązań z miastem i różnorodnych wpływów historycznych. Otrzymaliśmy również wiadomości o spuściźnie po internowanych w okolicach Solury i dzięki uprzejmości pana Drewnowskiego mogliśmy obejrzeć wnętrze kaplicy w Zuchwil. Odnowiona przez internowanych jest utrzymywana nadal dzięki opiece Polaków mieszkających w okolicy. Kaplica posiada pamiątki w postaci rzeźb, lichtarzy, witraży, wytworzonych przez żołnierzy polskich w okresie internowania, jak również po zakończeniu wojny, jako że kilku z nich pozostało w Szwajcarii, gdzie założyli rodziny. Obok kaplicy znajduje się pomnik i grób Tadeusza Kościuszki. Opiekują się nimi członkowie Towarzystwa Kościuszki.

Ale nie w Zuchwil zakończyła się nasza podroż śladami internowanych. Autokar po 10 minutach dotarł do Büren an der Aare i w tym małym miasteczku dzięki Panu Ulrichowi Gribi, historykowi, dobrowolnie dbającemu o zbiory miejskiego muzeum niedostępne do zwiedzania, z braku funduszy, a którego udało nam się znaleźć przez internet, odwiedziliśmy muzeum miasta, gdzie znajdują się pamiątki po internowanych: mundury, odznaki, czapki, scyzoryki i rożne inne przedmioty osobiste, a także albumy fotografii z okresu lat1942-45. Są to pozostałości po największym w Szwajcarii obozie internowanych, zbudowanym już jesienią 1941 roku, w którym zamknięto 3 tysiące internowanych, z zakazem kontaktu z ludnością cywilną i mieszkańcami. Historia tego obozu opisana jest w wielu wspomnieniach mieszkańców okolic, by pamięć o tych tragicznych wydarzeniach nie uległa zapomnieniu. Po samym obozie pozostał jedynie jeden barak, stojący wśród uprawnych pól, który mogliśmy zobaczyć z daleka. Natomiast pomnik, wystawiony dla upamiętnienia przeszłości z okresu drugiej wojny światowej przypomina o okolicznościach, w których znalazła się Szwajcaria, pozwalających mimo wszystko przeżyć ten światowy konflikt tysiącom ludzi. Ale nie pora na lekcje historii! Każdy może sięgnąć do bogatej literatury i zgłębić ten temat indywidualnie.

Po tej podroży pozostały osobiste przeżycia i refleksje a także wspólne, piękne i wzruszające wspomnienia. Do zobaczenia następnym razem!